Bergama Antik Asklepion Sağlık Merkezi

Pergamon Asklepeion’u Roma dönemi Antik çağ’ın en önemli tedavi merkezlerinden birisidir. Sağlık tanrısı Asklepios adına M.Ö 4. yüzyılın ortalarında, kentin oldukça dışında Geyikli Dağı’nın yamaçlarında, kuytu bir vadi içinde, şifa verdiğine inanılan su kaynaklarının bulunduğu düzlükte kurulmuştu.

Boyutları 110 metrex130 metre olan ve üç yandan sütunlu galerilerle çevrelenen Kutsal Tören alanının Pergamon ile bağlantısı ‘’Via Tecta’’ denilen üzeri tonozlarla örtülü ‘’Kutsal Yol’’ ile sağlanmaktaydı.

Yaklaşık 1 000 metre uzunluğundaki Kutsal yolun başlangıcı, aşağı kentteki Roma Tiyatrosunun güney kanadında açılan ve halk arasında ‘’Viran Kapı’’ olarak adlandırılan büyük kemerli kapıdan yapılmaktaydı.

Hastalar burada Asklepiades olarak adlandırılan rahip hekimlerce karşılanırdı. Hastalar muayene edilir, ölümcül hastalar ve hamileler içeriye alınmazdı. Efsaneye göre bu giriş kapısı üzerinde ‘’Bütün Tanrıların Kutsiyeti için Asklepeion’a Ölüm Girmesi Yasaktır.’’ Yazısı yer almaktaydı.

Kutsal Yol, Kutsal Alanını giriş kapısına kadar devam etmekte ve hastaları havanın olumsuz koşullarından korumaktaydı. Helenistik Çağ’da antik dünyanın en önemli sağlık merkezlerinden biri olan Pergamon Asklepeion’u aynı zamanda kutsal suyu ve kutsal olarak kabul edilen alanı nedeni ile dokunulmazlık hakkında sahipti. Bu nedenle antik dünyanın savaşlardan ve çatışmalardan kaçan insanlarını koruyan bir kutsal sığınma merkeziydi aynı zamanda.

Bu sağlık merkezi, Bergama Krallığı’nın Roma’ya devredildiği ve Attalos Hanedanlığı’nın sona erdiği M.Ö. 130 yıllarından başlayarak yaklaşık 200 yıllık bir düşüş dönemi yaşamıştır. Sonrasında ise tekrar başlayan gelişimi ile kutsal alan M.S. 2. yüzyılda antik dünyanın en önemli sağlık, bilim ve entellektüelite merkezi haline gelmiştir.

13 Temmuz 2014 Pazar, Bergama…

Sağlık tanrısı Asklepios adına kurulan Bergama’daki bu sağlık merkezini çok duymuş ve ilginç bulmuştum. Müze girişinden biletimi aldıktan sonra, beni Kutsal Tören alanına götürecek olan galerili yola giriyorum. Boyutları 110 mx130 m olan ve üç yandan sütunlu galerilerle çevrelenen Kutsal Tören alanının Pergamon ile bağlantısı ‘’Via Tecta’’ denilen üzeri tonozlarla örtülü ‘’Kutsal Yol’’ ile sağlanmaktaymış. 

Yaklaşık 1 000 metre uzunluğundaki Kutsal yolun başlangıcı, aşağı kentteki Roma Tiyatrosunun güney kanadında açılan ve halk arasında ‘’Viran Kapı’’ olarak adlandırılan büyük kemerli kapıdan yapılmaktaydı. Hastalar burada Asklepiades olarak adlandırılan rahip hekimlerce karşılanırdı. Hastalar muayene edilir, ölümcül hastalar ve hamileler içeriye alınmazdı.

 

Efsaneye göre bu giriş kapısı üzerinde  ‘’Bütün Tanrıların Kutsiyeti için Asklepeion’a Ölüm Girmesi Yasaktır.’’ Yazısı yer almaktaydı. Kutsal Yol, Kutsal Alanını giriş kapısına kadar devam etmekte ve hastaları havanın olumsuz koşullarından korumaktaydı.

Günümüzde tonoz örtülü galeri bulunmamakta, yalnızca yolun kendisi ziyaretçilerini karşılamaktadır. Helenistik Çağ’da antik dünyanın en önemli sağlık merkezlerinden biriydi olan Pergamon Asklepeion’u.  Aynı zamanda kutsal suyu ve kutsal olarak kabul edilen alanı nedeni ile dokunulmazlık hakkında sahipti.

Bu nedenle antik dünyanın savaşlardan ve çatışmalardan kaçan insanlarını koruyan bir kutsal sığınma merkeziydi aynı zamanda. Bu sağlık merkezi, Bergama Krallığı’nın Roma’ya devredildiği ve Attalos Hanedanlığı ’nın sona erdiği M.Ö. 130 yıllarından başlayarak yaklaşık 200 yıllık bir düşüş dönemi yaşamıştır.

Sonrasında ise tekrar başlayan gelişimi ile kutsal alan M.S. 2. yüzyılda antik dünyanın en önemli sağlık, bilim ve entellektüelite merkezi haline gelmiştir. Via Tecta olarak bilinen Kutsal yolda ilerliyorum. Sağ tarafında yol çeşmesi bulunuyor. Yol boyunca susayan konuklarını şifalı sularıyla rahatlatan bir çeşme olmalı. Biraz daha ilerleyince Sütunlu yolun güney bölümünde saygın bir kişi ya da kahramana/Heroona ait olması muhtemel bir anıt mezara rastlıyorum. M.Ö 27-M.S 14 tarihleri arasında İmparator Augustos zamanında yapıldığı tahmin edilmektedir. Yolun son bölümü Roma İmparatoru Hadrianus zamanında sütunlu yol olarak düzenlenmişti. Sütunlu yolun her iki tarafında hastaların şifa bulmasına yardımcı olacak her türlü adak ve eşya satılmaktaydı. Kutsal yolun sonunda, basamaklarla inilen Kutsal alanın avlusuna ulaşıyorum.

Pergamon ya da Antik Bergama’nın tarihi zenginliklerini gördükçe hayranlığım biraz daha artıyor. Ören yerindeki bilgilendirme levhalarından, Sağlık Tanrısı adına kurulmuş olan  Asklepios’un kuruluş efsanesini okuyorum. Kuruluş efsanesine göre, saygın bir kişi ve aynı zamanda Pergamon’un ilk Prytan’ı, günümüzdeki adıyla Belediye Başkanı olan Arkhias, Yunanistan’da avlandığı sırada ayağından yaralanır. Tedavisi Yunanistan’ın en ünlü Epidauros Asklepeion’unda yapılır. İyileşen Arkhias, sağlık tanrısına şükranlarını sunmak için, Epidauros Asklepios Kültünün Bergama’da da kurulmasını sağlar. 

Asklepeion’un kurulduğu alanda yapılan kazılarda ele geçen prehistorik buluntular, bu alanın kullanımının M.Ö 4. yüzyıldan daha erkene gittiğini göstermektedir. Ancak bu alanın önem kazanması M.Ö 4. yüzyılda başlar ve Trajan Tapınağı’nı yaptıran Roma İmparatoru Hadrianus zamanında tamamlanır. İyileştirici güce sahip sağlık tanrısı Asklepios’un Kutsal Alanı, M.Ö 4. yüzyıldan itibaren devamlı olarak inşa edilmiştir. Kutsal alan bu günkü görülen biçimini Roma İmparatoru Hadrian zamanında almıştır. Asklepieion Kutsal Alanının büyük avlusu kuzey, güney ve batı olmak üzere üç yönden galeriler ile çevrilmiştir. Avludan, üç basamakla çıkılan galerilerden kuzey galerisi diğerlerine oranla daha iyi korunmuş durumdadır.

Galerinin sütunları restorasyon çalışmalarıyla tekrar ayağa kaldırılmıştır. Güney galeri ise, arazinin eğimli olmasından ötürü, iki nefli ve tonozlu bir bodrum kat ve üzerinde yükselen sütunlu galeri ile iki karlıdır. Batı galerisi, kuzey galerisi gibi İon düzenindedir. Galerinin orta ve iç kısmında yer alan kapıdan, doğu batı istikametinde uzanan ve arkasında mekânların bulunduğu bir diğer galeriye ulaşılmaktadır. Dor düzeninde inşa edilmiş galerinin güney kısmında dikdörtgen şeklinde ve duvarları resimlerle süslü bir exedra vardır. Galeri, II. Eurnenes zamanında, M.Ö 2. yüzyılda Asklepieion Kutsal Alanının batıya doğru genişletilmesi sırasında inşa edilmiştir. Kutsal alanın tamamının kazılmamış olmasına karşılık, galerinin büyük olasılıkla gymnasion ya da hasta ziyaretçilerinin konaklama yerine ait olduğu tahmin edilmektedir.

Alanın kuzey batısında 3 500 kişilik bir tiyatro, kuzey doğu köşesinde de İmparatorluk Kültüne adanmış bir kitaplık bulunmaktaydı. Güney doğu köşesinde bulunan büyük kür yapısı Kutsal alandaki kutsal kaynağa bir tünel ile bağlanmıştı. Batıda, Kutsal alanın dışındaki Dor düzenindeki bir sütunlu galeri de Helenistik Devre aittir. Kutsal Alanda eski Asklepios tapınağı, iki küçük tapınak, hastaların kutsal uykuya yattıkları odalar, yıkanmak için çeşitli kür odaları bulunmaktaydı.

Batı galerisinin güney ucunda, Roma döneminde inşa edilen tuvaletlerin bulunduğu alanda, büyük bir salon bulunmaktadır. Duvarları ve zemini mermer kaplı bu salon, muhtemelen ziyaretçilerin kabul edildiği bir salondu. Son şeklini alan bu kutsal alanda uygulanan tedavi yöntemleri ve Galenos gibi ünlü hekimleriyle, özellikle Roma döneminde oldukça önem kazanmıştır.

Tapınağın cephesi şölen alanına, batı yönündeki Kutsal Alana bakmakta olup, girişi de bu yöndeydi. Ön cephesinde dört Korint sütunu ile taşınan ve alınlıklı çatısı olan ön yapı, bu ön yapının bir kademe üst kotunda yine alınlıklı çatısı olan asıl galerisi yer almaktaydı. Tapınağın ön cephesinde, giriş galerisinin alt kısmında enine tonozlu bir geçit bulunmaktadır. Söz konusu geçit; hem resmi amaçlara hizmet için, hem de arazi eğiminden kaynaklanan kot farkının ortadan kaldırılması için inşa edilmişti.

Tapınağın iç duvarlarında sıralı olarak nişler yer almaktaydı. Girişte dikdörtgen bir niş, bu nişin hemen karşısında ise yarım daire şeklinde büyük kült nişi yer alıyordu. Yanlarda ise ikişer dörtgen ve birer yuvarlak niş dönüşümlü olarak bulunuyordu. Büyük kült nişi haricinde diğer küçük nişlerde kült yontularının olabileceğine dair her hangi bir kalıntıya rastlanmamıştır. Muhtemelen bu nişlerde sunaklar yer almaktaydı. Tapınağın iç dekorasyonu hakkında yeterli bilgi bulunmamakla birlikte, eldeki az sayıdaki bulgulardan taban ve duvarların renkli mermer ile kaplı olduğunu öğrenmekteyiz.