İstanbul Mecidiye Kasrı

1838 yılında tahta geçen Sultan Abdülmecid, babası II. Mahmut gibi, kapalı bir mekân olan Topkapı Sarayı’nı sevmemişti. Sahil saraylarından hoşlanırdı. İstanbul Boğazı’nın şahane ve masalımsı manzarasını seyredebilmek için Anadoluhisarı’ndaki Küçüksu Kasrı, Topkapı Sarayı’ndaki Mecidiye Köşkü’nü yaptırmıştır. Ayrıca, şahane bir Haliç manzarasına sahip Yavuz Sultan Selim Camii külliyesi içerisine de bir köşk yaptırmıştır. Yapımları biten Dolmabahçe ve Beylerbeyi Saraylarında oturmayı tercih etmiştir. Beşiktaş’ın arka semtinde bulunan Ihlamur Kasrı’nı ise bir av köşkü olarak düşünmüştür.

Abdülmecid’in boğaz sevdasını bilen Mısır Hıdivi Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Kütahya Antlaşmasından 12 yıl sonra İstanbul’u ziyaret ettiğinde, Mısır Hıdivliğinin Osmanlıya sadakatini göstermek ister. Hünkâr İskelesi yöresindeki 92 000 m2 lik koruluğu satın alarak, Sultan Abdülmecid’e hediye edilmek üzere Beykoz Kasrı’nın yapımını başlatır. Kasrın mimarları, Balyan ailesinden Nigogos ve Sarkis Balyan’dır.

Mecidiye Kasrı, Tanzimat Türkiye’sinin yeni zevkini ve tüketim alışkanlığını göstermektedir. Boğaziçi’ndeki kâgir yapıların en önemlisi olup, Mısır Hıdivlerinin zenginliğini gösterir. Batılılaşma dönemi mimarlığının bir örneği olan Beykoz Kasrı’nın yapımı, Mısır Hıdivi olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından 1845 yılında başlatılmıştır. 1849 yılında ölünce de, 1854 de Mısır Hıdivi olacak olan dördüncü oğlu Said Paşa tarafından kasrın yapımı tamamlanmış ve 1854 yılında dönemin Osmanlı Padişahı Abdülmecid’e hediye edilmiştir.

Beykoz Kasrı bir saltanat konutu olmasına rağmen, Osmanlı tarihinde Mısır Meselesi olarak geçen ve devlete büyük sıkıntı yaratan Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlıya başkaldırışı yüzünden olacak ki Sultan Abdülmecid kendisine hediye edilen bu kasra pek iltifat etmemiştir. Beykoz çayırındaki bazı törenler için kullanıldıysa da, kentin dışında temiz havalı bir konumda olduğu için, kamu hizmeti olarak kullanılmıştır. Önce yetimler yurdu haline getirilir. 1920’li yıllarda trahomlu hastalar için kullanılan yapı, 1953 te prevantoryum, daha sonra da Çocuk Göğüs Hastalıkları Hastanesi olarak kullanılır. 1999 yılında Milli Saraylar Yönetimine devredilen Beykoz Kasrı’nda 2010 yılında yenileme çalışmaları başlamış ve 2016 yılı sonlarında Müze-Saray olarak hizmete girmiştir.

31 Temmuz 2012 Salı, Beykoz İstanbul…

Mecidiye Kasrı; İstanbul’un Beykoz İlçesi’nin Yalıköy semtinde, Hünkâr İskelesi olarak adlandırılan bölgenin güneyinde yer alır. Denizden başlayarak, teraslar halinde yükselen mükemmel bir çevre düzenlemesinin tepe noktasında, ağaçlar arasında bulunmaktadır. Mecidiye Kasrı olarak da bilinmektedir. 31 Temmuz 2012 Salı günü kasrı ziyaret amacıyla Beykoz’a gittim

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Bir gün önceden, İnternetten Milli Saraylar bölümüne girerek, Müze-Saray statüsünde olan kasrı ziyaret koşullarını öğrenmek istemiştim. Pazartesi-Perşembe günleri kapalı olduğunu, diğer günler 9.00-17.00 saatleri arasında açık olduğunu öğrenmiştim. Beykoz’da, kıyıdaki İETT otobüs durağında indikten sonra, çevreden yardım istedim.  Beykoz Kasrı’na nasıl gidebileceğimi sordum.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Beykoz Kasrı’nın geride,  Çubuklu Korusu tarafında kaldığı, geri dönerek 200-300 metre sonra kapalı bir köprü vasıtasıyla kasra ulaşabileceğim söylendi. Söylenenler uyarınca hareket edince Beykoz Korusu ve içindeki Büyükşehir Belediyesi’nin sosyal tesislerine ulaşabildim. Tesisleri gezdikten sonra, İDO deniz otobüslerinin bulunduğu bölgeye geri dönerek, Beykoz Kasrı nerededir? Diye taksi çalıştıranlara sordum.Bilmiyorlardı, bana Çubukludaki Hıdiv Kasrı’nı tarif ettiler. Sonunda Yalıköy semtini sormayı akıl ettim de doğru adresi bulabildim.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Ahmet Mithat Caddesi’ni izleyerek,Yalıköy Mahallesi Muhtarlığı’na ulaştım.Muhtarlıktan edindiğim bilgi uyarınca Gazi Yunus Sokağa girip, aynı adla anılan mezarlığa ulaştım. Mezarlığa girdim ve mezarlıktaki görevlinin yardımıyla, mezarlık içerisinden geçerek, Beykoz Kasrı’nı buldum. Bulmasına buldum da kasrın kapısında bir sürprizle karşılaştım. Beykoz Kasrı ziyaretçilere kapalıydı. Restorasyon çalışmaları bitmemiş olup, bir iki yıl daha sürer yanıtını aldım kapıdaki güvenlik görevlisinden. Kasrı gezemeden geri döndüm.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Mecidiye Kasrı, Tanzimat Türkiye’sinin yeni zevkini ve tüketim alışkanlığını göstermektedir. Boğaziçi’ndeki kâgir yapıların en önemlisi olup, Mısır Hıdivlerinin zenginliğini gösterir.Batılılaşma dönemi mimarlığının bir örneği olan Beykoz Kasrı’nın yapımı, Mısır Hıdivi olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından 1845 yılında başlatılmıştır. 1849 yılında ölünce de, 1854 de Mısır Hıdivi olacak olan dördüncü oğlu Said Paşa tarafından kasrın yapımı tamamlanmış ve 1854 yılında dönemin Osmanlı Padişahı Abdülmecid’e hediye edilmiştir.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Abdülmecid’e hediye edilmiş olmasından ötürü Mecidiye Kasrı olarak da bilinen Beykoz Kasrı’nın ilginç bir hikâyesi vardır. Oldukça ilginç olan bu hikâye biraz da; Mora İsyanı, Navarin’de Osmanlı-Mısır donanmasının yakılması, Osmanlının yakılan donanma için Rusya’dan tazminat istemesi ve Rusya’nın Osmanlıya savaş ilanı, Rus kuvvetlerine yenilen Osmanlının 1829 yılında Edirne Antlaşmasını imzalamak zorunda kalması ve Yunanistan Devleti’nin kurulması, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlıya başkaldırması ve Rusya ile 1833 yılında yapılan Hünkâr İskelesi antlaşmasının hikâyesidir.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Rumların 1821 yılında Mora Yarımadasında başlattıkları isyan, Yunan Devletinin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. İsyanın başlamasında, özellikle Rusya etkin rol oynamıştır. Avrupalı Devletler, kendi çıkarları doğrultusunda Antik Yunan’a duydukları ilginin de etkisiyle Rumlara her türlü maddi ve manevi yardımda bulunmuştur. Osmanlı Devleti ilk başlarda isyanı ciddiye almasa da isyanın diğer adalara sıçraması üzerine Mısır donanmasından yardım istemiş ve isyanın direncini kırmayı başarmıştır. Fakat isyana Avrupalı Devletlerin el atması ve konunun uluslararası bir boyut kazanmasıyla dengeler değişmiş ve isyan Osmanlı Devletinin aleyhinde ilerlemiştir. Mora, Yunan Devletinin kurulduğu yerdir. Bu nedenle isyanın başladığı gün hâlâ ulusal bağımsızlık günü olarak kutlanmaktadır.

Beykoz Kasrı

Osmanlı Devleti tarafından önemsenmeyip gerekli tedbirler alınmamıştır. Fakat daha sonraları Mora’da binlerce Müslüman Türk’ün hatta Ortodoks olmayan Hristiyan ve Musevilerin katledilmesi isyanların ne kadar ciddi olduğunu göstermiştir. Sonuçta Mısır donanmasından yardım istemek Osmanlı yönetimi tarafından tek çare olarak görülmüştür. Fakat bu plan, Avrupalı Devletlerin müdahalesi ve Navarin’de Osmanlı-Mısır donanmalarının yakılması felaketiyle sonuçlanmıştır. Rusya, Sultan II. Mahmut’un Navarin’de Osmanlı donanmasının yakılması ile sonuçlanan olaylardan dolayı savaş tazminatı istemesi üzerine, Osmanlı İmparatorluğuna karşı savaş açmıştır. Batıda Eflak ve Boğdan’ı işgal eden Ruslar, Balkanları da aşıp Edirne’ye kadar gelmiş, doğuda ise Erzurum’a kadar ilerlemiştir. Bu gelişmeler üzerine Osmanlı İmparatorluğu barış istemiştir. 

Beykoz Mecidiye Kasrı

14 Eylül 1829 yılında imzalanan Edirne Antlaşması ile Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödemeyi kabul etmek zorunda kalmıştır. Boğazlarda Rusya’ya tanıdığı ayrıcalığın yanı sıra, Yunanistan Devletinin kurulmasını da kabul etmiştir.Diğer taraftan, Mora isyanını bastırmak için Mısır Donanmasından yardım isteyen Osmanlı İmparatorluğu, karşılığında Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya Suriye ve Mora Valiliğini vaat etmişti. Edirne Antlaşmasıyla Mora elden gitmiş, Suriye konusunda da Osmanlı yan çizmiştir. Bu durumda Mısır Hıdivi Kavalalı Mehmet Ali Paşa Osmanlı Devletine başkaldırmış, oğlu İbrahim Paşa komutasındaki orduları Anadolu içlerine, Kütahya’ya kadar ilerlemiştir.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Güç durumda kalan padişah II. Mahmut, İngiltere, Fransa ve Rusya’dan yardım istemiştir. Süveyş Kanalı imtiyazının peşinde olan İngiltere ve Fransa bu duruma ilgisiz kalmıştır. “Denize düşen yılana sarılır’’ misali yardım istenen Çar, Karadeniz donanmasını on beş bin kişilik kuvvetle İstanbul’a göndermiştir. Rus Donanması Beykoz’da Ordugâh kurmuş, kurtarıcı rolüne bürünmüş ve yakın tarihlere kadar, konulduğu yerde duran anıt taş dikilmiştir.  Rusların, Boğazları denetimleri altına almalarını, İngilizler ve Fransızlar, kendi çıkarlarına aykırı bulmuşlar ve  Rus yardımını önlemek için, 1833 yılında, Osmanlı devletiyle Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya’da bir antlaşma yapılmasını sağlamışlardır. Antlaşma sonrasında Mısır kuvvetleri Toros dağlarının gerisine çekildikten sonra,  İngilizler ve Fransızlar, Rus kuvvetlerinin de İstanbul Boğazından ayrılmasını istemişlerdir.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya güvenmeyen II. Mahmut, Ruslarla 8 Temmuz 1833’te Hünkâr İskelesinde, Hünkar İskelesi  Antlaşmasını imzalamış, Rus ordu ve donanması da İstanbul’dan ayrılmıştır. Hünkâr İskelesi Antlaşması,  Osmanlı devletinin Rusya ile imzaladığı bir karşılıklı yardımlaşma ve saldırmazlık antlaşmasıdır. Bu antlaşmaya göre Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa Rusya asker ve donanma gönderecek, ancak masrafları Osmanlı devleti ödeyecektir. Antlaşma 8 yıl sürecek, Antlaşmanın gizli maddesine göre Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı devleti Çanakkale Boğazını yabancı savaş gemilerine karşı kapatacaktır.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Rusya ile rekabet eden Birleşik Krallık ve Fransa’ya karşı konmuş olan bu madde ile “Boğazlar Meselesi” ortaya çıkmıştır. Hünkâr İskelesi Antlaşmasının 8 yıllık süresi bitince, Boğazlar Meselesini görüşmek üzere, 1841 yılında Londra’da bir konferans toplanır. Bu konferansa İngiltere, Avusturya, Prusya, Rusya, Fransa ve Osmanlı devleti katılır; görüşmeler sonunda imzalanan Londra Antlaşmasına göre, Boğazlar Osmanlı devletinin egemenliği altında kalacaktır.

1838 yılında tahta geçen Sultan Abdülmecid, babası II. Mahmut gibi, kapalı bir mekân olan Topkapı Sarayı’nı sevmemişti. Sahil saraylarından hoşlanırdı. İstanbul Boğazı’nın şahane ve masalımsı manzarasını seyredebilmek için Anadoluhisarı’ndaki Küçüksu Kasrı, Topkapı Sarayı’ndaki Mecidiye Köşkü’nü yaptırmıştır. Ayrıca, şahane bir Haliç manzarasına sahip Yavuz Sultan Selim Camii külliyesi içerisine de bir köşk yaptırmıştır. Yapımları biten Dolmabahçe ve Beylerbeyi Saraylarında oturmayı tercih etmiştir. Beşiktaş’ın arka semtinde bulunan Ihlamur Kasrı’nı ise bir av köşkü olarak düşünmüştür.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Abdülmecid’in boğaz sevdasını bilen Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Kütahya Antlaşmasından 12 yıl sonra İstanbul’u ziyaret ettiğinde, Mısır Hıdivliğinin Osmanlıya sadakatini göstermek ister. Hünkâr İskelesi yöresindeki 92 000 m2 lik koruluğu satın alarak, Sultan Abdülmecid’e hediye edilmek üzere Beykoz Kasrı’nın yapımını başlatır. Kasrın mimarları, Balyan ailesinden Nigogos ve Sarkis Balyan’dır.

İstanbul’da, padişah sarayları dışında yeterince büyük ve gösterişli saray, kasır ve köşkler yoktur. Padişahlar tarafından yaptırılanlar da 19. yüzyılın devlet protokolünü karşılamak amaçlıydı. Tanzimat döneminde, İstanbul’daki yabancı devlet elçileri için yapılan saraylar Dolmabahçe Sarayı’ndan bile gösterişliydi. İngiliz, Rus ve Fransız Elçilik Sarayları bu ülkelerin güç ve ihtişamını anlatır nitelikteydi. Devlet protokollerinde bunlar önemliydi. Osmanlı Devleti de güçlü ve ihtişamlı görünebilmek ve protokol amaçlı olarak saraylar ve kasırlar yaptırmıştır.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Beykoz Kasrı, Boğaziçi’nde yapılan ilk kâgir ve Neo-Klasik tarzındaki ilk yapılardan biridir. Dönemin Avusturya İmparatorluğu’nun İtalya bölgesinde çokça rastlanan bir mimari tarza sahiptir. İonyen ve Korint sütunlu cephesi ve tören ya da muayede salonu ile Yeniköy’deki Avusturya Yazlık Sefaretine benzemektedir..Kare planlı olan yapı İki katlı ve simetrik düzenlemelidir. Yapının protokol giriş kapısı deniz cephesinde bulunmaktadır. Katların ortasında sofa ve sofa çevresinde de odalar bulunmaktadır. Katlar arasındaki yükseklik 8 metreyi bulmaktadır.

İç mekânlarda renkli somaki ve mermer kullanılmış, duvarlarına büyük boy aynalar yerleştirilmiştir. Kasrın cephe kaplamasında kullanılan taşlar İtalya’dan getirtilmiş, bunlar arasında yer yer beyaz mermere de yer verilmiştir.Kasrın bahçesinde iç duvarları istiridye kabuklarıyla bezenmiş ve ‘’Dağ Hamamı’’ 0larak adlandırılan küçük bir dinlenme köşkü bulunmaktadır.

Beykoz Mecidiye Kasrı İstanbul

Bu köşk yazın serin, kışın ise ılık olma özelliğine sahiptir. Beykoz Kasrı bir saltanat konutu olmasına rağmen; kentin dışında temiz havalı bir konumda olduğu için, daha Osmanlı döneminde bile kamu hizmeti olarak kullanılmıştır. Önce yetimler yurdu haline getirilir. 1920 li yıllarda trahomlu hastalar için kullanılan yapı, 1953 te prevantoryum, daha sonra da Çocuk Göğüs Hastalıkları Hastanesi olarak kullanılır. 1999 yılında Milli Saraylar Yönetimine devredilen Beykoz Kasrı’nda 2005 yılında yenileme çalışmaları başlamış ve 2011 yılında Müze-Saray olarak hizmete girmiştir. Yenileme çalışmalarının koru bölümünde devam etmesi nedeniyle ziyaretçi trafiğine kapandığı anlaşılıyor.

Kaynaklar:

1)   Milli Saraylar internet sitesi

2)   Vikipedi (Özgür Ansiklepodi)