Efes Antik Kenti’ne Panoramatik Bir Bakış
Artemis Tapınağı ile dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilen Efes Antik Kenti, aradan geçen binlerce yıl ve yıkılan onca yapısına rağmen kültür turistlerinin yoğun ilgisini çekmeye devam ediyor. Kentin, Lydia Kralı Kroisos tarafından Bereket Tanrıçası Artemis için yapıldığı düşünülüyor. Yapımı 120 yıl süren Efes Antik Kenti, Helenistik Çağ’ın başkenti olmanın yanı sıra limanlara olan yakınlığı ve konumu itibariyle dönemin en önemli politika ve ticaret merkezlerinden biri halini almıştır.
Konuklarını her ziyaret edişlerinde şaşırtan, farklı yerlerini gösteren, farklı duygular yaşatan ve antik kentlerin başında en çok turist akınına uğrayan kent bugünkü İzmir ili sınırları içerisinde bulunan Efes Antik Kentidir.
Batı Anadolu’da Antik İyonya Bölgesi’ nde, İzmir’in güneydoğusunda, Selçuk İlçesi’nin batısındaki Küçük Menderes Vadisi’nde yer almaktadır.
Mitolojiye göre, Atina Kralı Kodros’un oğlu Androklos tarafından bir kâhinin önerisi üzerine, Anadolu’nun Bereket Tanrıçası Kybele’nin eski tapınağının tam karşısında yer alan Bülbül Dağı’nın yakınında kurulmuştu.
Hristiyanların hacı olmak için ziyaret ettikleri kentlerden biri olan Efes Antik Kenti, kutsal bakire Meryem’in ve Hristiyan Azizlerinden biri olarak ilan edilen St. Jean ya da Vaftizci Yahya’nın burada yaşamış olmasından dolayı Hıristiyan toplumları tarafından, inanç turizmi açısından, önemli bir kent olarak görülmektedir.
Sadece Hıristiyan toplumlarınca değil, Efes’i görmeye gelen yerli yabancı birçok gezgin gördüğü eşsiz mimari yapılar karşısında şaşkınlığını gizleyemez. Doyumsuz bir zevkle yapıları izlerken, zamanda binlerce yıl geriye giderek tarihi bir yolculuk yapmanın da keyfini çıkarır.
Kuruluşu milattan önce ikinci yüzyıla kadar dayanan ve dünyanın yedinci harikası olarak adlandırılan Artemis Tapınağı ile Efes Antik Kenti, aradan geçen binlerce yıl ve yıkılan onca yapısına rağmen kültür turistlerinin yoğun ilgisiyle karşılaşıyor.
Antik Kentin Lidya Kralı Krezüs (Kroisos) tarafından Bereket Tanrıçası Artemis için yapıldığı düşünülüyor. Yapımı 120 yıl süren Efes Antik Kenti, Helenistik Çağ’ın başkenti olmanın yanı sıra limanlara olan yakınlığı ve konumu itibariyle dönemin en önemli politika ve ticaret merkezlerinden biri halini almıştır.
Derin bir körfez kıyısında kurulmuş olan kent, eski tapınakla bağlantılı olan iyi bir limana sahipti. Günümüzde bu alan küçük Menderes Irmağı’nın getirdiği birikintilerle bir kara parçasına dönüşmüştür.
Kentte, büyük bir tanrıça tapınağının bulunması, buranın ilkçağ süresince bir dinsel merkez olarak önemini korumasına neden olmuştur. Ancak kentin yeri Küçük Menderes Irmağı’ nın alüvyonlarla limanı doldurması tehlikesi karşısında zaman zaman yer değiştirmiştir.
Dünyada bir eşi daha bulunmayan nu antik kenti, çarpıcı fotoğraflar eşliğinde, benimle birlikte gezmeye ne dersiniz?
Olur mu diyorsunuz…Haydi başlayalım öyleyse…
1 Ekim 2011 Cumartesi, Efes…
Efes Antik Kentine düzenlenen turlarda kente giriş tercihi genelde, Meryem Ana yolu ile ulaşılan, üst kapıdan olur. Daha alçak seviyede bulunan alt kapıya doğru, az eğimli bir yoldan yürüyerek başlayan turlar, ziyaretçileri yormaz. Yaklaşık 3 saat süren turu grup olarak gezmiştik. 2015 yılının Eylül ayında tekrar geldiğim Efes Antik Kenti ören yerine, bu kez alt kapıdan girdim.
Efes Antik Tiyatrosu Liman Havza çizgisi
Bergama Kralı Attalos ’un M.Ö 2. Yüzyılda yaptırdığı liman havzasının alüvyonlarla dolmasıyla kent liman özelliğini yitirmiştir. Ayasuluk tepesine taşınmasıyla ortaya çıkan Modern Efes Kentinin sınırları içinde bulunan Ayasuluk Kalesi, Saint John Bazilikası, İsa Bey Camisi ve Artemis Anıtı harabelerini de görmek ve anlamak gerekir. Böylece antik kentin bütünlüğü sağlanır.
Nitekim Efes Artemis Tapınağı’ndan başlayıp önce Vedius Spor Kompleksi ve stadyumu geçerek, Efes Büyük Tiyatrosunun batısı ile Ticaret Agorasının doğusundan ilerleyen ve Celsus Kütüphanenin önünden doğuya kıvrılarak Devlet Agora’sına çıkan, arkasından da Magnesia Kapısı’ndan itibaren kuzeye yönelip tekrar Artemis Tapınağı’na varan kutsal bir yol bulunuyordu.
Bu revaklı Yol, Celsus Kütüphanesi ile Büyük Tiyatro arasında “Mermer Cadde” adını alır. Büyük ve düzgün mermer bloklarla kaplı olan bu cadde M.S. 5. Yüzyılda yeniden yapılmıştır. Altından geçen kanalizasyon sistemi denize kadar uzanır. Liman caddesi olarak da bilinir.
Kutsal yolun Celsus Kütüphanesi ile Odeo-Anfitiyatro arasındaki bölümü de Kuretler Caddesi olarak bilinir.
Efes Antik Kenti Ticaret Meydanı
Tur operatörlerinin sağladığı bütün turlarda olduğu gibi, benim de Selçuk’tan Efes Antik Kentine gelirken, çıkışta Dr. Sabri Yayla Bulvarının sağ tarafında kalan Artemis Tapınağı harabelerine ve ören yerindeki Efes Yolunun solunda kalan Vedius Spor Kompleksi harabelerine uğrama fırsatım olmadı.
Efes Antik Kenti Ören yerinin alt giriş kapısında çok büyük bir otoparkın yanı sıra, ziyaretçilerin her türlü ihtiyaçların karşılayacak tesisler yer alıyor. İki yanında asırlık ağaçların ve harabelerin yer aldığı kutsal yolda yürümeye başlayınca kendinizi bir anda yüzyıllar ötesinde buluyorsunuz.
Sizi Liman Caddesine götürecek olan ağaçlıklı yolun sol tarafına, Panayır Dağının kuzey yamacına bakarsanız Vedius Hamamları ve Stadyum bölgesini görürsünüz. O dönemde yaşayanların hamamlara girmeden önce spor etkinliklerine katıldıkları düşünüldüğünde, ağaçlar arasından görülen Efes Harabeleri arkasındaki Anfitiyatro görünümündeki stadyumun bulunuşu yadırganmayacaktır.
Efes Antik Kenti
Son yıllarda yapılan araştırmalar ve kazılarda, Efes çevresindeki tarih öncesi tepe yerleşimleri (höyükler) ve kalenin bulunduğu Aysuluk tepe’sinde Tunç Çağları ve Hititlere ait yerleşimler bulunmuştur. M.Ö 1050 yıllarında Yunanistan’dan gelen göçmenlerin de yaşamaya başladığı liman kenti Efes, M.Ö. 560 yılında yapıldığı sanılan ve Dünyanın Yedi Harikasından biri olarak bilinen Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. Bugün gezilen Efes ise, Büyük İskender’in generallerinden Lysimakhos tarafından M.Ö. 300 yıllarında kurulmuştur. Helenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemini yaşayan Efes; Roma İmparatorluğuna bağlı Asya Eyaletinin başkenti ve en büyük liman kenti olarak 200 000 kişilik nüfusa sahipti. Efes; Bizans Çağında yer değiştirmiş ve ilk kez kurulduğu Selçuk’taki Ayasuluk Tepesi’ne gelmiştir.
Efes Antik Kenti
Efes; bütün tarihi boyunca bilim, sanat ve kültür alanlarında öncü rol oynamış büyük bir uygarlığın temsilcisidir. Bu büyük uygarlığın gelişmesinde rol oynayanlara bakıldığında; İonya devletlerini ve birliğini kuran Akhalar ile Roma İmparatorluğu karşımıza çıkmaktadır. Akhalar; Homeros’un İlyada ve Odysseia adlı eserinde, eski Yunan halkları için kullandığı müşterek bir tanımlamadır. Yunanistan’daki Akalar ya da Akhalar, M.Ö. 1200 yılında Dorlar’ın istilasına uğradılar. İstiladan sonra Akalar, Anadolu’ya, Ege kıyılarına göç ederek İonia bölgesini oluşturup, yüksek bir uygarlık kurdular. Kurdukları 12 şehir devletiyle de uygarlıklarını taçlandırdılar.
Efes Antik Kenti
Kurdukları 12 şehir devletine bakıldığında; başta Efes olmak üzere Selçuk, Aydın’ın Söke kazası Akköy’ün 5 km. Kuzeyinde ve Balat köyü yakınında bir harabe olan Milet, Foça (Phokaia), İzmir (Smyrna), Sakız (Chios), Seferihisar ile Selçuk arasındaki kıyıda Kısık Köyü’nün yanı başındaki küçük bir tepenin üzerinde Lebedos… Kolofon (Lidya), Söke’nin 20 km güneyinde Güllübahçe beldesinde Priene, Çeşme’ye yaklaşık 26 km mesafede, bugünkü Ildırı Köyünde yer almakta olan Erythrai, Urla Klazomenai, Bafa Gölü kıyısında, Miletus’un 15 km. doğusunda, Avşar Köyü yakınlarında Myus karşımıza çıkmaktadır.
Efes Antik Kenti
İyon Medeniyetinin en önemli kültür merkezleri Milet ve Efes idi. Bir liman kenti olan Efes, Doğu ile batı arasında bir köprü görevini üstlenmişti. Efes’in bu konumu, döneminin en önemli ticari ve politik merkez olmasını sağlamıştır. Diğer taraftan Efes, döneminin en önemli inanç merkezlerinden biridir. Eski Anadolu’nun Ana Tanrıça Kybele geleneğine dayalı olan Artemis Kült’ünün en büyük tapınağı da Efes’te, Bereket Tanrısı Artemis için yapılmıştır. Dünyanın Yedi Harikasından biri olarak bilinen bu tapınak, M.Ö. 550’de Lidya kralı Kroesus’un isteği ile yapılmış. Günümüze ulaşabilen çizim ve yazıtlara göre; dönemin en yetenekli heykeltıraşları tarafından yapılmış. Bronz ve mermer heykellerle dolu olup, 90 metre yükseklikte ve 45 metre genişlikte devasa bir yapı olduğu belirtiliyor. Dünyanın yedi harikasından biri sayılan tapınaktan geriye bugün sadece bir iki mermer parçası kalmıştır.
Efes Antik Kenti
M.Ö. 330–300 yıllarında Makedonyalı Büyük İskender’in yönetimine geçen İyonya Antik kentlerinde yeni bir yapılaşma gerçekleştirilmiş. Özellikle Efes Kenti, Büyük İskender sonrası, bölgenin kontrolünü ele alan Lysimakhos tarafından yeri de değiştirilerek, adeta yeniden kurulmuş. Küçük Menderes Nehri ile Derbent Deresinin getirdiği alüvyonlar ve seller; ovayı ve Arkaik kent çevresini bataklık hale getirdiği gibi, kentin limanını da çalışamaz duruma sokmuştur. Yeni Efes Kenti, Bülbül Dağı ile Panayır Dağı arasına, Miletos’lu Mimar Hipodamos’un ‘’Izgara Planı’’ uygulanarak kurulmuş. Cadde ve sokakların birbirini dik kestiği ızgara planı uygulamasında, Kentin ana yapıları olarak; Tiyatro, Devlet Agorası, Ticaret Agorası, Meclis Binası ve Stadyumu inşa edilmiş. Böylelikle Lysimakhos tarafından halkı, Artemis Tapınağı çevresinden yeni kente taşınmaya ikna edilmeye çalışılmıştır. Kente taşınma işlemi gerçekleştikten sonra, yeni liman ve liman yolu yapılarak ticari hayatın sürmesi amaçlanmıştır. Ayrıca, Helenistik dönem olarak adlandırılan bu döneme kadar; küçük kentlerden oluşan devlet modeli, yerini büyük alanlara dağılmış devletlere bırakmıştır.
Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti, Bülbül Dağı ile Panayır Dağı arasındaki bu yeni yerinde hızla gelişir. Yerel tacirler, denize ve limana ulaşımı sağlayan liman yoluyla, kenti tam bir ticaret merkezine dönüştürürler. Özellikle M.S. 2. yüzyılda İmparator Traian ve Hadrian dönemlerinde kent en ihtişamlı görünümüne kavuşmuştur. Bu dönemde kent Roma İmparatorluğunun Asia Eyaletinin Başkenti ve limanı da Romalı memurların Anadolu’ya resmi giriş kapısı olmuştur. Efes Ticaret Agorası’na gelince; Anadolu’dan kervanlarla gelen malların, gemilerle limana gelen mallarla el değiştirdiği bir merkeze dönüşür. Halk ve şehir zenginleşir. Kent resmi binalar, anıtlar ve çok zengin dekorasyonlu evlerle donatılır.
Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti
Assos Antik kenti
Kaynaklar:
1) tr.wikipedia.org
2) www.kulturvarliklari.gov.tr
5) Bilgilendirme levhaları
Yorumlar kapalı.