Ankara Saraçoğlu Mahallesi

 

Saraçoğlu ya da Devlet Mahallesi Başkentin merkezi Kızılay’da yaklaşık 75 yıllık bir mahalle. Google Earth fotoğraflarına bakıldığında ”Çölde Bir Vaha” gibi karşımıza çıkar Saraçoğlu Mahallesi. Günümüzde Namık Kemal Mahallesi olarak bilinen mahalleye Çölde bir vaha gibi diyorum. Çünkü, doğu tarafında bulunan Güven Parkın üçte biri çevik kuvvet polislerine üçte biri de dolmuş duraklarına ayrılınca geride pek bir şey kalmadı. Kızılay bir beton yığınına dönüştü.

Nazilerden kaçıp Türkiye’ye sığınan Alman mimar Paul Bonatz tarafından bir grup Türk mimarın da katılımıyla projelendirilen Saraçoğlu Mahallesinin doğusunda Milli Müdafaa Caddesi ve Güven Park, Kuzeyinde Kumrular Caddesi ve biraz daha kuzeyinde Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, batısında Necatibey Caddesi ve güneyinde Yahya Galip Caddesi ile Genelkurmay Başkanlığı bulunmaktadır. Mahalle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk toplu konut projesi olma özelliği taşımaktadır. “Türk Evi” teması ile dikkati çeken ve yıllarca kamu kurumlarında çalışanların lojman olarak kullandığı konutlardan oluşan Saraçoğlu Mahallesi bütünüyle terk edilmiş ve zorla  terk edilmeye zorlanmış.

Bakanlar Kurulu’nun 5 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazete ‘de yayımlanan kararıyla “riskli alan” gerekçesiyle kentsel dönüşüm kapsamına sokulan mahalledeki taşınmazların “ekonomiye kazandırılması” için Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve TOKİ yetkili kılındı. Dev ağaçlarıyla ünlü lojmanların yanı sıra halk kütüphanesi ve ilköğretim okulunun da “ekonomiye kazandırılma” adı altında devri ve satışı mümkün olacak.

Kızılay kent merkezinin en can alıcı noktasında, 1940’lı yıllarda planlanmış bir toplu konut alanıdır Saraçoğlu Mahallesi. Ulusal mimarlık üslubunun Cumhuriyet dönemi Türk mimarisinin en güzel yönlerini öne çıkaran bir yapısı var. Cumhuriyet dönemindeki bu ilk toplu konut uygulamasında sadece konut planlaması yapılmamıştır. İdare merkezi olarak yapılan bina yıllarca Çankaya Kaymakamlığı olarak kullanılmıştır. Halk Kütüphanesi olan yapı yıllarca Milli Kütüphane olarak hizmet vermiştir. Mahalle yalnızca konut alanı değil dinlence yerleri, oyun alanları, sosyal tesisleriyle bir bütün olarak planlanmıştır. Geçmiş hükümetler döneminde de Kızılay’ın göbeğinde kalan bu alanın atıl bir alan olduğu, verimli kullanılmadığı, bir ticari değere dönüştürülmesi gerektiği yönündeki düşünceler dile getirilmiş, bazı girişimlerde bulunulmuştu.

Güvenpark’tan Kumrular Caddesine giriş yaparsak solda ilk karşılaşacağımız yapılar TMO ve Çankaya Kaymakamlığı’dır.  Bu yapılardan sonra eski 1. Cadde kendini gösterir. Birinci Caddenin şimdiki adı 93. Cadde olup, Yahya Galip Caddesine kadar uzanır sağındaki ve solundaki antik lojmanlarıyla…Kumrular Caddesinde ilerlemeye devam edersek, 93. Caddeden sonra köşede, bir zamanlar Milli Kütüphane görevini de üstlenmiş olan Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi kendini gösterir. İlerlemeye devam edersek sağ tarafta İzmir Caddesi sol tarafta ise eski 2. Cadde şimdiki 94. Cadde kendini gösterir. 94. Cadde de Yahya Galip Caddesinde sonlanır.

İkinci cadde ile Üçüncü Caddeler arasında Namık Kemal Ortaokulu ile Çankaya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ve oyun alanları bulunur. Üçüncü Cadde Yahya Galip Caddesinde sonlanırken, Kumrular Caddesi de  Necatibey Caddesinde sonlanır.  Saraçoğlu Mahallesi, gerçek bir mahalleydi. 1., 2. ve 3. caddeler boyunca sıralanmış olan lojmanlarda üst düzey bürokratlar oturur ve hemen hemen herkes birbirini tanırdı. Bürokratlar, görevlerinden ötürü büyüklük taslamaz, sıradan vatandaşlar gibi yaşarlar ve birbirleriyle mükemmel bir komşuluk ilişkisi içindeydiler. Bürokratların görevleri ne olursa olsun, çocukları arasındaki ilişkilerde sıradan anne babaların çocuklarının ilişkileriydi. Zorda kalanlara her türlü yardım yapılırdı yasal çerçevede kalmak koşuluyla. Ben Namık Kemal Mahallesi ya da eski adıyla Saraçoğlu Mahallesini böyle tanımış ve sevmiştim.

2013 yılı Şubat ayında, Bu mahalle ile ilgili tartışmalar yazılı ve görsel basında yer alınca, Mimarlar Odası Ankara Şubesinin İnternet bilgilerine girdim. Mimarlar Odası Ankara Şubesi’nin açıklamasına ulaştım. Dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar, 21 Şubat 2013 tarihinde Akşam Gazetesi’ne bir açıklama yapmıştı. Saraçoğlu Mahallesi iki hafta önce, 28 Ocak 2013 tarihinde, Bakanlar Kurulu kararıyla “afet riski altındaki bölge” olarak ilan edilmişti. Bölge Birinci Derece SİT alanıydı.

Birinci derecede SİT alanı olan Saraçoğlu’nu aslına uygun bir restorasyonla “kültürel kimlik projesine” dönüştürmeyi hedeflediklerini açıklayan Bayraktar “Birkaç zorunlu istisna dışında tescilli binalar yıkılmayacak, anıt ağaçlar kesilmeyecek. Tescillenmiş yapının karakterine maksimum dikkat edilecek. Dokuyu bozmadan yapılacak bu proje Ankara’ya değer katacak” demişti dönemin ilgili bakanı Erdoğan Bayraktar.

Mimarlar Odası bakanlar kurulu kararına Danıştay’da itiraz etti. Danıştay, riskli alan ilanı kararını iptal etti. Ancak buna rağmen mahallenin büyük bir kısmındaki lojmanlar boşaltıldı. Boşaltmayanları yıldırmak için Bakanlık su ve elektriği kesilti. Ben böyle bir dönemde mahalleyi gezerek, fotoğraf çekerek belgelendirmek istedim. İstedim, çünkü, rant uğruna her şey yok ediliyordu.

Geçmiş aylarda İstanbul Ayvansaray ve Tarlabaşı’nda, kentsel dönüşüm başlamadan fotoğraflarla belgelemeye çalışmıştım. Cumhuriyet tarihinin ilk toplu konut projesi olan Saraçoğlu Lojmanları’nın bulunduğu bölgeyi riskli alan ilan eden Bakanlar Kurulu kararının Danıştay tarafından iptal edilmesinin ardından 17 Aralık 2013 tarihinde yeni bir gelişme yaşandı. Bakanlar Kurulu, sözkonusu araziyi yeniden riskli alan ilan etti. Karar Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Kararla birlikte arazi hakkındaki proje süreci yeniden başlarken Bakanlığın, ilk kararı iptal ettiren davayı açan taraflarla bir araya gelerek yeni bir yargı sürecinin başlamaması için görüşme yapacağı öğrenildi.

TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi 42. Dönem Yönetim Kurulu konu ile ilgili olarak aşağıdaki açıklamayı yapmıştı. 

TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Ankara kentinde tarihsel sosyal ve mimari değeri olan, yapıların ve alanların alanların kamusal işlevlerle yeniden kente kazandırılması amacıyla “Kent Düşleri” adı altında mimari fikir yarışmaları düzenlemektedir. Bugüne kadar Ulucanlar Merkez Kapalı Cezaevi, Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü, Zonguldak Kömür Yıkama Tesisleri, Kızılay Meydanı ve Çevresi, EGO Hangarları, Mamak’ta Sosyal Konut ve Mamak Cezaevi’ne yönelik fikir projesi yarışmaları açılmıştır. Kentsel ölçekte gündem oluşturularak, bu yapıların bir bölümünün kamusal kullanımlarla yeniden işlevlendirilmesine olanak sağlanmıştır. Kent Düşleri Proje Fikir yarışmalarından sekizincisinin teması, Ankara kent merkezinde yer alan, konumuyla, ölçeğiyle, yaşanmışlıklarıyla kent tarihinde ve yaşamında önemli bir rol oynamıştır.

Halen lojman olarak işlev gören ve ekonomik ömrünü henüz tamamlamamış durumdaki “Saraçoğlu Mahallesi” nin korunması ve korunarak yaşatılması olarak belirlenmiştir. Saraçoğlu Mahallesi, bugünkü adıyla Namık Kemal Mahallesi, 1944- 46 yıllarında Paul Bonatz tarafından tasarlanmış, mahalle ve komşuluk kültürünün halen devam ettiği bir yerleşimdir. Mahallede memurlar tarafından kullanılan konutların yanı sıra, sosyal –kültürel amaçlı yapılar, okullar ve açık alanlar da yer almaktadır. Saraçoğlu Mahallesi kentsel sit alanı olarak belirlenmiş, ayrıca konutların ve ağaçların her biri de ayrı ayrı tescil edilmiştir. Mahallede yer alan tüm yapılar bir bütün olarak tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Bu nedenle tüm yapılarda mimari bir bütünlük görülmektedir.

Yapıların birbirleri ve doğal çevreyle uyumları, insan ölçeğinde olmaları, dengeli bir kapalı-açık mekân oranına sahip olması kent için önemli ve olumlu potansiyeller olarak değerlendirilmektedir. Kent Düşleri Projefikir Yarışmaları’nın sekizincisi olan “Saraçoğlu Mahallesi Değerlendirme Projesi” Ulusal Fikir Yarışması düzenlenmiştir. Mimarların ve mimarlık öğrencilerinin, yaşadıkları kentte bulunan nitelikli ve işlevsel bir alanın kentlilerin gündelik hayatlarının özgürleştirilmesine ve zenginleştirilmesine katkı sağlayacak biçimde korunması, korunarak yaşatılması, kamusal kullanım ile yeniden değerlendirmesi yönünde tasarımlar geliştirmelerini, üretilen önerilerin ve hayallerin paylaşılmasını ve fikirlerinin uygulanabileceği ortamların yaratılmasını hedeflemektedir.

Öte yandan, yaratılacak düşünce zenginliğinden yola çıkarak kamuoyu oluşturmak ve sosyal mimarlık tartışmalarına katkı sağlamak da yarışmanın başlıca amaçları arasındadır. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi kentlerimizin plansız önermeler sonucu yaşamakta olduğu kimliksizlik, bellek yoksunluğu ve kültürel yoksullaşma karşısında, sorunlara başka bir bakış açısıyla yaklaşmayı ve çözümlerini kentin aktörleri ile birlikte bulmayı önemsemektedir. Bu nedenle; bu yarışma aynı zamanda kent yaşamına ve geleceğine dair oldukça sınırlı olan düşüncelerin çoğalmasını ve yaygınlaşmasını sağlayacak, kentlilerin, uzmanların, yerel yöneticilerin, kamu idarecilerinin, demokratik kitle örgütlerinin ve sivil inisiyatiflerin bir araya gelerek çözüm önerilerini kolektif bir süreç içerisinde tartışacağı, yaşadığımız kentsel hayatın ve mekânlarının sorgulanacağı bir platform olmayı da hedeflemektedir. 

Yarışma, ulusal ve tek kademeli olmak üzere mimarlık bölümü mezunu profesyonel katılımcılarının ve üniversitelerin mimarlık bölümü öğrencilerinin katılımına açık olmak üzere iki kategoride gerçekleştirilecektir. Yarışmaya katılan her proje ve fikir kent açısından önemlidir. Bu nedenle, yarışma kurgusu içinde, her önermenin tartışılabilir ve paylaşılabilir kılınmasını sağlayacak ortamlar yer alacaktır. Ekli şartnamede yarışmanın hedefleri, yarışmaya katılım koşulları, yarışmacılardan beklenenler ve istenenler, yarışmanın ne şekilde gerçekleştirileceği ve sonuçlandırılacağı, yarışma takvimi ile birlikte ayrıntılı bir şekilde verilmektedir. 

Gerçekleşebilir kent düşleri kurmak, bu düşlerin toplumla buluşmasını sağlayarak onları ortak bir heyecanla uygulanabilir kılmak imkânsız değildir. Tüm mimarları ve mimarlık öğrencilerini bu heyecana, ideallerini toplumla paylaşmaya, tüm kentlileri, yerel yöneticileri, kamu idarecilerini, meslek odalarını, sivil inisiyatifleri bu duyarlılığın yaygınlaşması için ortak hareket etmeye davet ediyoruz.